GÖZDE SARI NOKTA HASTALIĞI

Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD)

Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD), ileri yaşlarda ortaya çıkan ve genellikle "Sarı Leke Hastalığı" olarak bilinen bir göz rahatsızlığıdır. Bu hastalık, retina pigment epiteli (RPE), destek zar (Bruch membranı) ve damar tabakasının (koriokapillaris) birlikte etkilendiği, ilerleyici ve dejeneratif bir durumu ifade eder. YBMD, özellikle yaşlı bireylerde görme hücreleri olan fotoreseptörlerin etkilendiği ve ciddi görme kayıplarına neden olabilen bir hastalıktır. Retina, gözümüze gelen ışık enerjisini beyinde görsel olarak algılanabilir elektriksel sinyallere dönüştüren özelleşmiş bir dokudur.

Makula dejenerasyonunda ana mekanizması

Fotoreseptör hücrelerin zarları, akışkan yağ tabakasından oluşur ve yenilenebilir bir dokudur. Hücre zarı yapısı, beslenmemizle aldığımız yağlar tarafından oluşturulur. Ancak özellikle doymuş yağ ve trans yağ gibi sindirimi tam olmayan yağlar aşırı tüketildiğinde, hücre zarlarının akışkanlığı azalabilir. Bu durum, hücrelerin temizleme ve sindirim fonksiyonlarını etkileyerek dokularda yağ birikimine ve organ fonksiyonlarının bozulmasına yol açabilir.

Damar tabakasında artan basınç, dolaşım bozuklukları ve yağ artıklarının temizlenememesi gibi olaylar zinciri, dokulardaki beslenme eksikliğine (iskemi) neden olur. Bu da retina epitel hücrelerinin metabolik işlevlerinin azalmasına, iltihaplanma yanıtını (inflamatuvar yanıt) harekete geçirerek kompleman sistemi ve akut faz reaktanlarını aktive eder. İnflamatuvar yanıt, damar tabakasından vasküler endotelyal büyüme faktörünün (VEGF) salınmasına yol açar. Sonuç olarak, damar tabakasında yeni damar oluşumu (koroidal neovasküler membran=KNV) meydana gelerek görme fonksiyonunu engelleyebilir.

YBMD Belirtileri (Klinik Bulgular)

Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı'nın (YBMD) en yaygın belirtileri arasında görme keskinliğinde azalma, çarpık görme, görme alanında eksiklikler (santral skotom), renklerin bozuk algılanması, karanlık ortamlarda uyum sorunları, artmış ışık hassasiyeti ve azalmış kontrast duyarlılığı bulunmaktadır. Ayrıca, yakın mesafede çalışma ve okuma zorluğu gibi belirtiler hastalığın erken evrelerinde görülebilir.

Risk Faktörleri

Yaş

Yaş ilerledikçe, Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı'nın (YBMD) görülme sıklığı artar. 60 yaşından sonra her on yılda bu sıklık yaklaşık iki katına çıkmaktadır.

Sigara

Sigara kullanımı, Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) riskini 3 ila 4 katına çıkarır. Bu ilişki, kullanılan sigara miktarına bağlıdır ve sigara bırakıldıktan sonra riskin düşmeye başlaması yaklaşık 10 yıl alır. Sigara içmenin, retina üzerinde oksidatif hasara karşı hassasiyeti artırdığı düşünülmektedir. Ayrıca, sigaranın HDL kolesterol seviyelerini düşürmesi, trombositlerin bir araya gelmesini artırması, fibrinojeni yükseltmesi, lipid peroksidasyonunu artırması ve inflamatuvar yanıtı tetiklemesi gibi etki mekanizmaları da bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, sigara içmenin kan serumundaki antioksidan düzeylerini azalttığı da gözlemlenmiştir.

Obezite ve Fiziksel Aktivite

Yüksek vücut kitle indeksi ile Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) arasında bir ilişki bulunmuştur. Bu ilişki, artan oksidatif stres, lipoprotein seviyelerindeki değişiklikler, artan inflamasyon ve makula bölgesine lutein ve zeaksantin taşımasının azalması gibi faktörlerle açıklanmaktadır. Obezitenin YBMD riskini artırdığı düşünülmektedir.

Güneş Işığı

İyonizan radyasyon, ultraviyole ışınları ve görülebilen ışık, serbest radikal oluşumunu ve dolayısıyla oksidatif stresi tetiklemektedir. Güneş ışınları, risk faktörü olarak gösterilmekle birlikte YBMD ile kesin ilişkisi henüz gösterilememiştir.

İlaçlar

Statin ilaçlarının ve aspirinin, Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) hastalarında yeni damar oluşumu (koroidal neovasküler membran=KNV) riskini azaltabileceği belirtilmektedir. Statin ilaçlarının bu etkisinin, kan lipid seviyelerini düzenlemenin ötesinde, inflamasyonu azaltıcı etkilerine ve antioksidan özelliklerine dayandığı düşünülmektedir. Aynı şekilde, aspirinin damar sertliğini önlemeye yardımcı etkisi, koroidal neovasküler membranın gelişimini yavaşlatabileceği şeklinde rapor edilmiştir.

Kalp-Damar Hastalıkları

Kan yağlarında anormallikler ve sistemik hipertansiyon, Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) riskini artıran faktörler olarak kabul edilmektedir.

Kolesterol Seviyesi

Serum trigliserid, kolesterol ve HDL düzeyleri ile farklı evrelerdeki Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) arasında ilişki olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur, ancak sonuçlar çelişkili olabilir. Bununla birlikte, diyetle alınan fazla yağın YBMD ile ilişkili olduğuna dair daha tutarlı bulgular da rapor edilmiştir.

Hormonal Faktörler

Östrojenin Yaşa Bağlı Makula Dejeneresansı (YBMD) üzerinde koruyucu etkisi olabileceği düşünülmektedir, ancak mevcut çalışmalar arasında tutarlı bir uyum sağlanamamıştır.

KAYNAK: Ozcan Kayıkcıoglu, vd. Retina Sağlığı İçin Beslenme. (2017).